Jak pomalować semafor?

Przez długi czas przygotowując kolorowe wersje opracowań do Repozytorium traktowałem wszystkie części domyślnymi kolorami z palety Corela, które pi razy drzwi razy oko odpowiadały temu, co znałem z natury i ze zdjęć. Właściwie nie podejmowałem prób jakiegoś precyzyjnego określenia jakie dokładnie kolory stosować. Wszak na polskich kolejach, zwłaszcza za poprzedniego systemu – oszczędnego w środki wyrazu i zasoby – malowano urządzenia sygnalizacyjne czym popadnie (jeszcze w 2011 spotkałem się ze wskaźnikami W1 odświeżanymi… farbą kredową), byleby efekt końcowy wyglądał jak obrazki w instrukcji sygnalizacji E1. Oficjalna dokumentacja – Albumy konstrukcyjne urządzeń sterowania ruchem kolejowym, czy instrukcja konserwacji E24 także skąpiły szczegółów, ograniczając się do stwierdzeń malować na szaro, emaliować na czerwono. Żadnych konkretnych wzorników, czy choćby numerów katalogowych farb…

Ordnung muss sein

Jakiś czas temu, poszukując w sieci zdjęć semaforów przypadkowo wpadłem na arkusz  będący fragmentem niemieckiego odpowiednika Albumów konstrukcyjnych… . Arkusz, datowany na rok 1957-58, szczegółowo traktuje o malowaniu semaforów i tarcz ostrzegawczych na kolejach RFN. Najistotniejszym elementem tego arkusza wydał mi się jednak nie opis malowania, ale pięć kolorowych prostokątów podpisanych identyfikatorem odpowiedniej barwy według wzornika RAL. Okazało się, że podane kolory były stosowane na kolejach niemieckich od momentu powstania pierwszego wzornika barw komisji RAL (Reichs-Ausschuß für Lieferbedingungen und Gütesicherung), czyli od około 1927 roku. Wynika to z faktu, że powstanie wzornika zbiegło się w czasie z okresem normalizacji urządzeń sterowania ruchem kolejowym – utworzony w 1920 Deutsche Reichsbahn Gesselschaft składał się wszak ze zbieraniny mniejszych i większych zarządów kolejowych, dysponujących różnej maści infrastrukturą, z której należało wybrać najlepsze rozwiązania, uporządkować je i ujednolicić.

W tym samym czasie w Polsce także trwały porządki na kolei, zapewne bardzo podobne do tych niemieckich. Spośród pozaborczych rozwiązań technicznych, sygnalizacja i urządzenia sterowania pochodzenia pruskiego okazały się najbardziej zaawansowane i godne zaufania. Dowodem tego jest instrukcja sygnalizacji z 1924 roku, w której semafory i tarcze ostrzegawcze przyjmują już formę taką jak niemieckie (pełne blaszane ramiona zastępują wcześniejsze ażurowe zwane potocznie żaluzjowymi). Niewykluczone, że przy upowszechnianiu się nowych form sygnałów w późniejszym okresie zaczęto wzorować się na malowaniu sygnalizatorów niemieckich. Prawie na pewno malowanie niemieckie zadomowiło się na Ziemiach Polskich w okresie okupacji, gdy kontrolę nad liniami kolejowymi nad Wisłą przejęła Deutsche Reichsbahn, wprowadzajac gdzie się da własną infrastrukturę. Kolorystyka semaforów, tarcz i wskaźników kolejowych utrzymywała się jeszcze długo po wojnie, z drobnymi wariacjami. Ale o tym za chwilę.

Nie wszystkie kolory tęczy

Podywagowałem sobie o historii, ale o jakich kolorach właściwie mówimy. Jako bazowe barwy sygnalizacji nieoświetlonej przyjęto czerwony (niebezpieczeństwo), pomarańczowy (ostrzeżenie), biały (tło) i czarny (symbole). Kolorem bazowym do malowania konstrukcji był pierwotnie kolor stalowo-szary. Zgodnie z przytoczonym arkuszem były to następujące kolory RAL:

Kolor	Oznaczenie RAL	Nazwa wg wzornika RAL	Przykłady zastosowania na PKP
.	RAL2000	Żółto-pomarańczowy (Gelborange)	Dysk tarczy ostrzegawczej, sygnał DO i D6, wskaźnik W14
.	RAL3002	Karminowy (Karminrot)	Obwódki ramion semafora (przednia strona) i strzały tarczy ostrzegawczej trzystawnej, nieparzyste blachy osłonowe semafora, sygnał D1
.	RAL7011	Stalowoszary (Eisengrau)	Słupy sygnalizatorów kształtowych, obudowy napędów i pędni, konstrukcje wsporcze, tylne powierzchnie wskaźników i tarcz
.	RAL9002	Biało-szary (Grauweiß)	Tła wskaźników ogólnoeksploatacyjnych, ramion semafora i strzały tarczy ostrzegawczej trzystawnej, parzyste blachy osłonowe na semaforze
.	RAL9005	Głęboki czarny (Tiefschwarz)	Obwódki ramion semafora (tylna strona), pierścień na dysku tarczy ostrzegawczej, symbole, oznaczenia i cyfry na wskaźnikach skrzynia sygnałowa tarczy zaporowej

(barwy w tabelce są tylko przybliżeniem w przestrzeni barw RGB rzeczywistego koloru farby, na podstawie http://rgb.to/ral/)

Polacy nie gęsi, swoje kolory mają

Zapewne wszyscy zwrócili już uwagę, że w powyższej liście kolorów brakuje niebieskiego. Barwa ta pojawiła się na PKP wraz z tarczą manewrową, która została zaadaptowana z kolei CK austro-węgierskiej. Na kolejach niemieckich kolor pojawił się po raz pierwszy we wskaźnikach El dla linii zelektryfikowanych (nasze wskaźniki We są ich kopią, pierwotnie w Polsce wskaźniki te były czarno-białe) i właściwe nie znalazłem, jaki to jest dokładnie odcień. Od siebie dodałbym jeszcze brak barwy zielonej, stosowanej na wskaźniku końca odcinka z ograniczeniem prędkości (zielona, okrągła tarcza z białą literą E i białą obwódką). Jest to jednak wskaźnik, który w 1927 był już na wymarciu zarówno w Polsce jak i w Niemczech i prawdopodobnie nie został objęty normalizacją.

Pod koniec lat 60-tych XX wieku w polskiej sygnalizacji pojawiła się jeszcze jedna barwa nieuwzględniona w powyższym spisie – żółty, zastosowany we wskaźniku W23 (odcinek izolowany) i potem (lata 80-te XX wieku) W28 (obowiązujący kanał łączności).

Barwy w poprzedniej tabelce są przybliżeniem koloru farby za pomocą dość ograniczonej palety RGB przeznaczonej głównie dla wyświetlaczy. Niemniej, bardziej uczuleni wzrokowo mogą uznać, że stalowoszary jest jednak bardzo ciemny w stosunku do tego jak malowane są semafory w Polsce. Puryści mogliby jeszcze przyczepić się do karminowego, w stosunku do czerwonego spotykanego teraz na sygnalizatorach świetlnych i sygnałach D1. Pozornie słusznie, ale zwróćmy uwagę, że odcienie mogą różnić się nawet w rzeczywistości ze względu na stosowaną technikę pokrycia (emaliowanie versus malowanie natryskowe lub proszkowe).

Istotnie, kolor szary stosowany na PKP jest jaśniejszy. Początek stosowania jaśniejszego koloru plasowałbym na okres po reformie sygnalizacji z 1959 roku (okres, kiedy drugie zielone światło na semaforach zostało zastąpione pomarańczowym, a na tarczach ostrzegawczych została tylko jedna przesłona). Nie po raz pierwszy zbiegło by się to w czasie ze zmianami na kolejach niemieckich. W RFN Deutsche Bundesbahn zaczęło malować słupy semaforów na kolor jasnozielony (Blassgrün) RAL6021 ., natomiast w NRD kolejarze na DR używali koloru określanego po prostu jako szary.

Kwestie kolorów na PKP została uregulowana dopiero w 2005 roku wraz z wydaniem przez PKP PLK nowej Instrukcji konserwacji, przeglądów oraz napraw bieżących urządzeń sterowania ruchem kolejowym Ie-12 zastępującej dotychczasową instrukcję E24. Już w pierwszym rozdziale podana jest (tylko opisowo) paleta 10 (!) kolorów stosowanych w urządzeniach SRK. Z interesujących nas kolorów są to:

Kolor	Oznaczenie RAL	Nazwa wg wzornika RAL	Przykłady zastosowania na PKP
.	RAL1016	Siarkowożółty (Schwefelgelb)	Wskaźnik W23, oznaczenia na wskaźniku W28
.	RAL3020	Czerwony sygnałowy (Verkehrsrot)	Sygnał D1, pasy na słupach sygnalizatorów świetlnych półsamoczynnych
.	RAL5010	Niebieski (Enzianblau)	Tarcza manewrowa kształtowa, wskaźniki We dla linii zelektryfikowanych
.	RAL7040	Szary okienny (Fenstergrau)	Słupy sygnalizatorów kształtowych, świetlnych tarcz manewrowych i ostrzegawczych, obudowy napędów i pędni, konstrukcje wsporcze, tylne powierzchnie wskaźników i tarcz
.	RAL9005	Głęboki czarny (Tiefschwarz)	Tarcze tłowe sygnalizatorów kształtowych, pasy na słupach tarcz ostrzegawczych przejazdowych
.	RAL9016	Biały sygnałowy (Verkehrsweiß)	Tła wskaźników ogólnoeksploatacyjnych, pasy na sygnalizatorach półsamoczynnych i słupy sygnalizatorów samoczynnych

(barwy w tabelce są tylko przybliżeniem w przestrzeni barw RGB rzeczywistego koloru farby, na podstawie http://rgb.to/ral/)

Pozostałych barw raczej nie uświadczymy przy torach: fioletowy (RAL4001 .), zielony (RAL6002 .), jasnoszary (RAL7035 .) i brązowy (RAL8002 .). Zastosowanie tych kolorów ogranicza się właściwe do wnętrza nastawni, do malowania nastawnic, a czasem tylko pojedynczych ich elementów.

A co z kolorem pomarańczowym? Przecież w dalszym ciągu istnieją tarcze ostrzegawcze kształtowe, wskaźniki W14 i sygnał D6, a nie tak dawno (rok 2000) wprowadzono przecież pomarańczowe wskaźniki W11p. Otóż w instrukcji barwa ta nie jest wspominana ani razu w kontekście sygnalizatorów i redaktor skwapliwie ją pominął. Na szczęście ten brak został uzupełniony w wydanej w 2014 nowej instrukcji Ie-102, która uporządkowała panujący od lat bałagan w kwestii wyglądu wskaźników kolejowych. Jako kolor pomarańczowy zalecane jest wykorzystanie RAL2008.

Kolor	Oznaczenie RAL	Nazwa wg wzornika RAL	Przykłady zastosowania na PKP
.	RAL2008	Jasnoczerowno-pomarańczowy (Hellrotorange)	Tło sygnału D0, D6, wskaźnika W11p i W14

(barwy w tabelce są tylko przybliżeniem w przestrzeni barw RGB rzeczywistego koloru farby, na podstawie http://rgb.to/ral/)

To jak w końcu malować?

Pozostaje pytanie: to jak w końcu malować? Zwłaszcza z uwzględnieniem zmian historycznych? Kwestia dyskusyjna, na poparcie której potrzebne byłyby próbki konkretnych farb i barwne zdjęcia, często z okresów, gdy fotografia barwna była w powijakach.

Na potrzeby swoich opracowań przyjąłem następujący schemat barwny w podziale na epoki (zgodnie z NEM 825PL)

Epoka Ia-IIIb (do 1959 roku)

RAL2000		RAL3002		RAL5010		RAL6002*
RAL7011		RAL9002		RAL9005

* Wyłącznie na potrzeby sygnału końca odcinka z ograniczeniem prędkości sprzed 1924 roku.

Epoka IIIc-IVc (1960-1989)

RAL1016		RAL2000		RAL3002		RAL5010
RAL7040		RAL9002		RAL9005

Epoka Va wzwyż (po 1989)

RAL1016		RAL2000*		RAL2008		RAL3002*
RAL3020		RAL5010		RAL7040		RAL9002*
RAL9005		RAL9016

* tylko elementy sygnalizatorów kształtowych

Powyższe zestawienie jest tylko moją propozycją na wyjściową gamę barw, która zakłada, że przez całą epokę służby utrzymania pedantycznie podchodziły do kwestii konserwacji sygnalizacji. Rzeczywistość jednak jaka jest, każdy widzi. Często, zwłaszcza na podupadających liniach możemy zobaczyć wskaźniki i sygnalizatory tak zapuszczone i spłowiałe lub pomalowane tak dziwnym specyfikiem, że na próżno przymierzać się do nich z jakimkolwiek wzornikiem farb. Poza tym w artykule przez cały czas posługiwałem się wzornikiem RAL, który obecnie jest de facto standardem, jednak np. w PRLu standard mógł być oparty o normy branżowe lub karty charakterystyk farb konkretnej wytwórni (np. numery emalii KTM).

Literatura:

1. Przepisy sygnalizacji na kolejach polskich Nr E.1., Wydawnictwo Komunikacyjne, Warszawa 1951;
2. Przepisy sygnalizacji na Polskich Kolejach Państwowych E1, WKŁ, Warszawa 1970;
3. Przepisy sygnalizacji na Polskich Kolejach Państwowych E1, Polskie Koleje Państwowe, Warszawa 2000 (za http://kolej.krb.com.pl/e1/e1.htm, ostatni dostęp 13 marca 2015);
4. Instrukcja konserwacji i przeglądów urządzeń sterowania ruchem kolejowym E24, Polskie Koleje Państwowe, Warszawa 2000 (za http://kolej.krb.com.pl/e24/e24.html, ostatni dostęp 13 marca 2015);
5. Instrukcja konserwacji, przeglądów oraz napraw bieżących urządzeń sterowania ruchem kolejowym Ie-12 (E-24), PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Warszawa 2005 (za http://www.plk-sa.pl/files/public/user_upload/pdf/Akty_prawne_i_przepisy/Instrukcje/Wydruk/Ie-12.pdf, ostatni dostęp 13 marca 2015);
6. Wymagania techniczne dla wskaźników i tablic sygnałowych Ie-102, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Warszawa 2014 (za http://www.plk-sa.pl/files/public/user_upload/pdf/Akty_prawne_i_przepisy/Instrukcje/Wydruk/Wymagania_techniczne_dla_wskaznikow_i_tablic_sygnalowych_Ie-102…pdf, ostatni dostęp 12 lutego 2016);
7. Jerczyński, M.: Historia semafora, cz.2 – unifikacja sygnalizacji kształtowej, Świat Kolei 11/2011;
8. Lambl, J.: Sygnalizacja w pytaniach i odpowiedziach – podręcznik dla personelu stacyjnego i drogowego, ? 1926 (za http://covalus.ovh.org/psygnalizacji1926t/spispsygnalizacji1926.html, ostatni dostęp 13 marca 2015);
9. Einheitszeichnungen für Stellwerksteile, Blatt 279.03.4 (Haupt- und Vorsignale Anstrich und Schelzüberzug), Deutsche Bundesbahn, 1958 (za http://www.landeseisenbahn-lippe.de/rally/Formsignalfarben%20DB%201957.jpg, ostatni dostęp 13 marca 2015);
10. Carstens, S.: Signale, tom 1, 2 i 3, Verlagsgruppe Bahn GmbH – MIBA-Verlag, Norymberga 2009;
11. Oficjalna strona RAL http://www.ral-farben.de/ (ostatni dostęp 13 marca 2015).